Aandacht voor brede vaardigheden

Vaardigheden die leerlingen goed voorbereiden op deelname aan de maatschappij.

Brede vaardigheden, zoals bijvoorbeeld focus, veerkracht of presenteren, ontwikkelen leerlingen vooral in RELATIE met andere leerlingen met de leraar als COACH. In dit artikel zie je een kernachtige selectie van vaardigheden voor het basisonderwijs. Handzaam en goed in te zetten voor de leraar als overzicht en voor de leerling om inzicht te krijgen in de eigen ontwikkeling.

BREDE vaardigheden

Naast het belang van de SPECIFIEKE vaardigheden, zoals alle vormen van TAAL, REKENEN en WERELDORIËNTATIE is er gelukkig tegenwoordig ook groeiend aandacht voor BREDE vaardigheden. Je komt deze tegen in verschillende bronnen, en benamingen variëren, zoals bijvoorbeeld: executieve vaardigheden, 21st century skills, talenten en breinhelden. Ik gebruik bewust de term BREDE vaardigheden om hiermee terug te grijpen op een wat oudere bron van Frea Janssen-Vos die in haar doelencirkel van basisontwikkeling ook al de aandacht vestigt op een brede persoonsontwikkeling met lange-termijndoelen. Dit zijn doelen waar mensen hun leven lang aan werken, zoals bijvoorbeeld: initiatieven tonen, communiceren, uiten, zelfsturing en problemen oplossen.

Stel de BASISvaardigheden, welbevinden en betrokkenheid, zijn het fundament, dan zijn specifieke vaardigheden de bouwstenen en brede vaardigheden het cement. Of zie de brede vaardigheden als smeerolie die maken dat de machine soepel loopt. Je herkent vast wel dat het een wereld van verschil is wanneer een kind heeft leren plannen, samenwerken, informatie opzoeken, presenteren, weet wat het kan of wil en ga zo maar door.

OVERZICHT

Er is inmiddels zoveel aanbod aan brede vaardigheden dat je soms door de bomen het bos niet meer ziet.  Het volgende overzicht is een kernachtige weergave van de doelgebieden die we na kunnen streven in het basisonderwijs. Allereerst zie je de goede BASIS van Welbevinden en Betrokkenheid die voorwaardelijk zijn om goed te kunnen leren naar vermogen. In de buitenring een compacte weergave van de SPECIFIEKE vaardigheden. In de middenring is een kern aan BREDE vaardigheden bij elkaar gebracht die volgens ons een constructieve bijdrage kunnen leveren aan het ontwikkelen van vaardigheden die het leren en later ook de deelname aan de maatschappij versterken. Dit overzicht is tevens een zeer geschikte onderlegger voor KINDGERICHT WERKEN.

I. EXPLOREREN

EXPLOREREN staat bewust bovenaan, omdat in Kindgericht Onderwijs zoveel mogelijk thematisch gewerkt wordt vanuit een betekenisvolle context. Voor jonge kinderen betekent dit dat er alle ruimte is om SPELEND hun wereld te verkennen, met aandacht voor sensopathisch spel, manipulatief spel en rollenspel. Zo rond 7 á 8 jaar zullen kinderen steeds meer gaan ONDERZOEKEN waarbij ze nieuwsgierige vragen gaan stellen en bronnen nodig hebben om conclusies te trekken.

1. spelen

1. ik ontdek materialen en speelgoed
2. ik speel naast andere kinderen
3. ik speel eenvoudig rollenspel met anderen
4. ik speel hele verhalen met anderen

2. onderzoeken

1. ik stel vragen en ontdek problemen
2. ik zoek juiste bruikbare informatie
3. ik speel met mogelijkheden en leg verbanden
4. ik bedenk oplossingen en trek conclusies

II. ZELFSTURING

Daarna komt ZELFSTURING. Kinderen kunnen hierin bewust begeleid worden door de leraar. Niet omdat de leraar dan zijn of haar handen vrij heeft, maar omdat het kind steeds meer grip krijgt op zijn of haar werkhouding en hierdoor met aandacht leert leren. Uit observatie van en gesprekken met leerlingen blijkt regelmatig dat de leerstof niet de drempel is waardoor ze fouten maken, maar de mate van zelfsturing. Wanneer leerlingen bijvoorbeeld leren zorgvuldig een opdracht te lezen en achteraf hun antwoord controleren, zijn ze veel beter in staat te laten zien wat ze in zich hebben.      

1. plannen & organiseren

1. ik werk volgens een plan met haalbare doelen en stel het bij als het nodig is
2. ik heb de spullen bij me wanneer ik ze nodig heb
3. ik begin uit mezelf aan mijn werk en houd mijn aandacht erbij
4. ik weet wat ik moet doen en gebruik de tijd die ik krijg

2. volhouden & focus

1. ik stel vragen en ontdek problemen
2. ik zoek juiste bruikbare informatie
3. ik speel met mogelijkheden en leg verbanden
4. ik bedenk oplossingen en trek conclusies

III. UITEN & VORMGEVEN

UITEN & VORMGEVEN staan centraal, omdat kinderen niet alleen leren hoe ze kennis tot zich nemen, maar ook hoe ze opgedane kennis en indrukken weer kunnen delen met de mensen om hen heen. Dit kan op een CREATIEVE manier waarbij de leerling eigen ideeën en technieken leert toepassen. Mondeling COMMUNICEREN, als in presenteren, is ook een veel gebruikte vorm van uiten en belangrijk om te ontwikkelen.

1. communiceren

1. reflecteren; ik kan iets bespreken en waarderen
2. presenteren; ik presenteer begrijpelijk en overtuigend op een manier die bij mij past, mijn doelgroep en het doel
3. presenteren: ik maak effectief gebruik van beeldmateriaal

2. kunst en cultuur

1. beleven; ik stel me open, door voelen, kijken, vragen en luisteren
2. produceren; ik geef iets op eigen wijze vorm
3. produceren: ik pas bewust technieken, ervaringen en materialen toe

IV. SOCIALE EN CULTURELE VAARDIGHEDEN

Bij SOCIALE & CULTURELE vaardigheden is er aandacht voor IK en de ANDER. Het begint met zicht op wat een leerling zelf wil en kan. Daarna is goede balans tussen zichzelf en de ander belangrijk om goed SAMEN te kunnen LEVEN en WERKEN. Aangezien sociaal gedrag ook beïnvloed kan worden door culturele achtergronden wordt dit meegenomen worden bij aspecten als ‘inleven’ en ‘rekening houden met elkaar’.

1. veerkracht & controle

1. ik weet wat ik wil en kan
2. ik pas me aan wanneer dit handig is
3. ik neem initiatief wanneer dit op zijn plek is
4. ik weet wanneer ik iets wel en wanneer ik iets niet moet zeggen of doen

2. inleven & samenwerken

1. ik houd rekening met gevoelens van mezelf en anderen
2. ik vraag, geef en ontvang tips en tops
3. ik werk met anderen samen om iets te bereiken
4. ik vraag, geef en ontvang hulp

IK-taal

Per aspect zijn er maximaal 4 zinnen in ‘ik-taal’. Het geheel is  overzichtelijk en kan ook ingezet worden om leerlingen zelf te laten registreren waar ze goed in zijn en waar ze in willen groeien, bijvoorbeeld in een PORTFOLIO.

Klik op de afbeelding voor een vergroting in een nieuw tabblad.

Geraadpleegde bronnen

• Frea Janssen-Vos (2006). Spel en ontwikkeling. Uitgeverij Koninklijke Van Gorcum
• ZML SO Leerlijn Spelontwikkeling. (2012) CED- Groep
• Peg Dawson, Richard Guare (2010). Executieve functies bij kinderen en adolescenten. Hogrefe Uitgevers B.V.
• Steenbergen-Penterman & Houkema (2013). Kader voor ontwikkeling
• SLO (2017). Doelen en Vaardigheden overzicht. Talentstimuleren.nl
• Lindenberg Leerlijnen (2011). Doorlopende leerlijn Kunst en Cultuur educatie voor primair onderwijs. Team Lindenberg op school Nijmegen
• Liesbeth van Beemen (2018). Ontwikkelingspsychologie. Noordhoff Uitgevers B.V.
• SLO (2019). Executieve Functies een handreiking. Nationaal expertisecentrum leerplanontwikkeling Enschede