Invloed van groepssamenstelling op leerresultaten in het mbo: homogene versus heterogene groepen

Geplaatst op 21 augustus 2024

In het mbo (middelbaar beroepsonderwijs) speelt de samenstelling van groepen een cruciale rol bij het bepalen van leerresultaten. Scholen staan vaak voor de keuze tussen het samenstellen van homogene groepen, waarin leerlingen met vergelijkbare niveaus of vaardigheden worden geplaatst, en heterogene groepen, waarin leerlingen met uiteenlopende achtergronden en niveaus worden samengebracht. Dit artikel onderzoekt de impact van beide groepssamenstellingen op de leerresultaten van studenten en bespreekt de voordelen en nadelen van elke aanpak.

Wat is Groepssamenstelling?

Groepssamenstelling verwijst naar de manier waarop leerlingen worden ingedeeld in klassen of groepen binnen een onderwijsinstelling. Deze indeling kan gebaseerd zijn op verschillende criteria, zoals academische prestaties, vaardigheden, interessegebieden of een combinatie van deze factoren.

1. Homogene Groepen

In homogene groepen worden leerlingen met vergelijkbare vaardigheden, niveaus of achtergronden bij elkaar geplaatst. Dit betekent dat alle leerlingen in de groep een vergelijkbaar niveau van kennis en vaardigheden hebben, wat kan helpen om het onderwijsaanbod af te stemmen op hun specifieke behoeften.

2. Heterogene Groepen

Heterogene groepen bestaan uit leerlingen met uiteenlopende niveaus, vaardigheden en achtergronden. Dit betekent dat de groep een breed scala aan capaciteiten en ervaringen vertegenwoordigt, wat kan bijdragen aan een rijkere leeromgeving door diversiteit.

Effecten van Homogene Groepen op Leerresultaten

Homogene groepen hebben verschillende effecten op de leerresultaten van studenten:

1. Voordelen van Homogene Groepen

• Gerichte Instructie: Leraren kunnen hun instructie beter afstemmen op het specifieke niveau van de leerlingen. Dit maakt het gemakkelijker om op maat gemaakte lesmaterialen en activiteiten te ontwikkelen die aansluiten bij de leerbehoeften van alle leerlingen binnen de groep.
• Verbeterde Leerresultaten: Studies hebben aangetoond dat homogene groepen vaak leiden tot betere leerresultaten, vooral voor leerlingen die zich op een vergelijkbaar niveau bevinden. Dit komt doordat leraren gerichter kunnen lesgeven en sneller voortgang kunnen boeken zonder rekening te hoeven houden met een breed scala aan niveaus binnen de groep.

2. Nadelen van Homogene Groepen

• Beperkte Socialisatie: Leerlingen in homogene groepen hebben minder kans om met anderen uit verschillende achtergronden en niveaus samen te werken. Dit kan de sociale en communicatieve vaardigheden van leerlingen beperken, omdat ze niet leren omgaan met een diversiteit aan perspectieven en ervaringen.
• Minder Uitdaging voor Sterke Leerlingen: Sterkere leerlingen kunnen zich in een homogene groep minder uitgedaagd voelen, wat hun motivatie en leerplezier kan verminderen. Ze kunnen behoefte hebben aan extra uitdaging die niet altijd aanwezig is in een groep met een uniform niveau.

Effecten van Heterogene Groepen op Leerresultaten

Heterogene groepen bieden een andere set voordelen en nadelen voor de leerresultaten van studenten:

1. Voordelen van Heterogene Groepen

• Peer Learning: In heterogene groepen kunnen leerlingen van verschillende niveaus en vaardigheden elkaar helpen en van elkaar leren. Sterkere leerlingen kunnen hun kennis delen en fungeren als mentoren, terwijl zwakkere leerlingen extra ondersteuning krijgen van hun peers.
• Verbeterde Sociale Vaardigheden: Leerlingen leren om te gaan met een breed scala aan mensen, wat hun sociale en communicatieve vaardigheden kan verbeteren. Ze ontwikkelen vaak een beter begrip en respect voor diverse perspectieven en achtergronden.

2. Nadelen van Heterogene Groepen

• Moeilijker Differentiëren: Het kan uitdagender zijn voor leraren om instructie en materialen te differentiëren voor een groep met zo'n breed scala aan niveaus en vaardigheden. Dit kan leiden tot uitdagingen bij het effectief ondersteunen van alle leerlingen in de groep.
• Mogelijke Ontevredenheid: Leerlingen met lagere vaardigheden kunnen zich overweldigd voelen door het werktempo en de verwachtingen van de groep, terwijl leerlingen met hogere vaardigheden mogelijk vinden dat het lesmateriaal niet voldoende uitdagend is.

Strategische Overwegingen voor Groepssamenstelling

Bij het bepalen van de groepssamenstelling moeten scholen strategische overwegingen maken om de voordelen van beide benaderingen te maximaliseren en de nadelen te minimaliseren:

1. Balans tussen Homogene en Heterogene Groepen

Een mogelijke aanpak is om een balans te vinden tussen homogene en heterogene groepen:

• Gelaagd Onderwijs: Bied gelaagd onderwijs aan waarbij leerlingen in kleinere, homogene groepen kunnen werken voor specifieke onderdelen van het curriculum, terwijl ze ook deelnemen aan heterogene groepsactiviteiten voor sociale interactie en peer learning.
• Flexibele Groepindeling: Maak gebruik van flexibele groepindelingen waarbij leerlingen op basis van hun behoeften en voortgang in verschillende groepen kunnen worden geplaatst. Dit kan helpen om het onderwijs af te stemmen op hun specifieke behoeften zonder volledig te vertrouwen op één groepssamenstellingsmodel.

2. Differentiatie en Ondersteuning

Ongeacht de groepssamenstelling is differentiatie cruciaal:

• Differentiatie in Lesgeven: Zorg voor differentiatie in instructie en lesmaterialen om tegemoet te komen aan de diverse behoeften van leerlingen binnen elke groep.
• Ondersteunende Structuren: Implementeer ondersteunende structuren, zoals extra bijlessen, mentorprogramma's en tutoring, om leerlingen te helpen die extra ondersteuning nodig hebben.

3. Evaluatie en Feedback

Regelmatige evaluatie en feedback zijn belangrijk:

• Evaluatie van Leerresultaten: Voer regelmatig evaluaties uit van de leerresultaten om te begrijpen hoe goed de groepssamenstelling werkt en waar verbeteringen nodig zijn.
• Feedback van Leraren en Leerlingen: Verzamel feedback van leraren en leerlingen over hun ervaringen met de groepssamenstelling en gebruik deze informatie om het beleid en de praktijk te verbeteren.

Conclusie

De keuze voor homogene of heterogene groepssamenstelling in het mbo heeft aanzienlijke invloed op de leerresultaten van studenten. Homogene groepen kunnen voordelen bieden zoals gerichte instructie en verbeterde leerresultaten voor leerlingen met vergelijkbare niveaus, maar kunnen ook nadelen hebben zoals beperkte socialisatie en minder uitdaging voor sterke leerlingen. Heterogene groepen bevorderen peer learning en sociale vaardigheden, maar kunnen uitdagingen met zich meebrengen in termen van differentiatie en tevredenheid van leerlingen.

Door een strategische benadering te hanteren, waarbij een balans wordt gevonden tussen homogene en heterogene groepen, en door effectieve differentiatie en ondersteuning te bieden, kunnen scholen de voordelen van beide modellen benutten en een leeromgeving creëren die alle leerlingen ondersteunt in hun ontwikkeling. Regelmatige evaluatie en feedback kunnen helpen om continue verbetering te waarborgen en een optimale leerervaring voor alle studenten te bieden.

Geraadpleegde bronnen 

• Boaler, J., Wiliam, D. & Brown, M. (2000). Students’ experiences of ability grouping - Disaffection, polarisation and the construction of failure. British Educational Research Journal, 26(5), 631–648.
• Bosker, R. J. (2005). De grenzen van gedifferentiëerd onderwijs [Oratie]. Groningen: Rijksuniversiteit Groningen.
• Denessen, E. (2017). Verantwoord omgaan met verschillen: sociaal-culturele achtergronden en differentiatie in het onderwijs [Oratie]. Leiden: Universiteit Leiden.
• Deunk, M., Doolaard, S., Smale-Jacobse, A. & Bosker, R. J. (2015). Differentiation within and across classrooms: A systematic review of studies into the cognitive effects of differentiation practices. Groningen: GION.
• Kennisrotonde (2017). Wat zijn effecten van een homogene of heterogene groepssamenstelling, ingedeeld o.b.v. behaalde niveaus bij methodetoetsen taal en rekenen, op de ontwikkeling in taal en rekenen van kinderen in groep 3? (KR 215). Den Haag: Kennisrotonde.
• Kester, L., Cviko, A., Janssen, C., Jonge, M. de, Louws, M., Nouwens, S., … Damstra, G. (2018). Docent en leerling aan het stuur: Onderzoek naar leren op maat met ict. Utrecht: Universiteit Utrecht/Universiteit Leiden/Oberon.
• Khazaeenezhad, B., Barati, H. & Jafarzade, M. (2012). Ability Grouping as a Way towards More Academic Success in Teaching EFL - A Case of Iranian Undergraduates. English Language Teaching, 5(7), 81–89.
• Lou, Y., Abrami, P. C., Spence, J. C., Poulsen, C., Chambers, B. & d’Apollonia, S. (1996). Within-Class Grouping: A Meta-Analysis. Review of Educational Research, 66(4), 423–458.
• Merritt, R. D. (2019). Ability Grouping. Salem Press Encyclopedia.
• Sheppard, C., Manalo, E. & Henning, M. (2018). Is ability grouping beneficial or detrimental to Japanese ESP students’ English language proficiency development? English for Specific Purposes, 49, 39–48.
• Su, S.-W. (2017). Conceptualisation of English Ability Grouping for Non-English Majors in Taiwanese Higher Education. Educational Review (1563-3527), (48), 81–128.
• Steendam, E. van, Rijlaarsdam, G., Bergh, H. van den & Sercu, L. (2016). Samenwerkend schrijven en reviseren: Met wie en hoe? Een experimentele studie naar de interactie tussen groepssamenstelling en instructiemethode bij samenwerkend reviseren in een vreemde taal in het hoger onderwijs. Levende Talen Tijdschrift, 17(3), 3–13.
• Van der Vegt, A. L., Kieft, M., & Bekkers, H. (2019). Differentiatie in de klas: wat werkt? Den Haag: Kennisrotonde
• Vennix, A., Doppenberg, J., & Beijaard, D. (2017). Systematisch en groepsgewijs differentiëren binnen beroepsgerichte lessen Techniek & Vakmanschap. Eindhoven: Technische Universiteit Eindhoven.