Hoogbegaafd zonder didactische voorsprong?

Hoge cito scores, altijd het vingertje in de lucht en de hele weektaak op dinsdag af. Het lijkt een hardnekkig vooroordeel over hoogbegaafde kinderen. Natuurlijk zie ik deze kinderen ook, maar een grote groep begaafde kinderen toont zich op een andere manier. School is stom, taal is moeilijk en ik ben de domste van de klas. Er zijn veel redenen waarom een (hoog)begaafd kind geen didactische voorsprong heeft. Is dit erg? Is er dan actie nodig?

Ze zijn toch zo slim?

Als je intelligent bent, kun je waarschijnlijk goed leren. Dat deel van het verhaal klopt wel. Een leerproces is echter sterk persoonlijk. Iedereen bouwt zijn kennis op een eigen manier op. De leerkracht en de schoolboeken hebben ook een eigen manier van kennis opbouwen en overdragen. Het kan dan zo zijn dat de opbouw van het kennisaanbod op een manier gebeurt die niet bij jouw manier van denken en leren past. Omdat hoogbegaafdheid een aanzienlijke afwijking is van de norm in een klaslokaal, ligt er dus ook een risico dat jouw manier van leren afwijkt van de norm. Dan kan het zo zijn dat je wel uitleg krijgt en opdrachten maakt, maar minder leert dan je zou kunnen. Hiernaast heb je ook nog veel andere redenen:

• Geen aanbod van nieuwe lesstof, waardoor voorlopen minder makkelijk gaat
• Geen motivatie om te leren op school
• Gedragsproblemen vanuit eerdere verveling, waardoor o.a. de didactische vorming stagneert
• Aanpassingsgedrag om aan de sociale norm van de klas te voldoen, waardoor nieuwe lesstof niet opgepakt wordt
• Geen eigen initiatief tonen in het aangaan van leermomenten, omdat die uitdagingen spannend zijn en een kind dat niet gewend is

Onderpresteren of anders presteren?

Ik merk dat veel discussies over onderpresteren gaan over de cijfers van de vakken op school. Voor mij wordt steeds duidelijker dat er ook veel kinderen zijn die op een andere manier presteren dan binnen school. Ze zijn sociaal zeer vaardig, ze hebben creatief talent en doen veel buitenschoolse activiteiten waarin ze kunnen uitblinken.

Zelf deed ik op de middelbare school ook musicals, debatwedstrijden, zat ik in het leerlingenparlement en de medezeggenschapsraad. Mijn cijfers waren niet de hoogste van de klas, maar ik had wel het gevoel dat ik eruit haalde wat erin zat. Ik krijg zelf steeds meer de vraag of rekenen, taal, wiskunde, biologie, spelling en aardrijkskunde wel de beste graadmeters en uitingsvormen zijn voor wat begaafde mensen te bieden hebben. Ik denk wel dat school een belangrijk onderdeel is van ‘eruit halen wat erin zit’, maar moet dat binnen toetsbare vakken? En spreken we nog van onderpresteren in dergelijke situaties?

Signaleren zonder hoge cijfers

Wanneer je intelligentie niet kunt beoordelen op de cijfers die gehaald worden, hoe signaleer je dan hoogbegaafdheid? Zeker bij kinderen die al langere tijd onderpresteren en niet goed in hun vel zitten, kan het zo zijn dat je moeilijk inzicht krijgt in hun begaafdheid. Er zijn wel een aantal kenmerken te bekennen:

• Aanzienlijke gedragsverandering na de start in klassikaal onderwijs. Dit kan bij de peuterspeelzaal, kleuterklas of groep 3 zijn. Wanneer de omschakeling komt dat een kind aan een norm moet gaan voldoen.
• Aanzienlijke gedragsverandering in vakanties
• Sterk vasthouden aan regels en/of sterk in discussie gaan over regels
• Gelijkwaardig omgaan met volwassenen
• Interesses in onderwerpen met diepgang (bijvoorbeeld het menselijk lichaam, geschiedenis, milieu, techniek, programmeren)
• Verrassende uitspraken met groot inlevingsvermogen (bijvoorbeeld ‘dat is zielig voor de juf’, ‘honden kunnen geen echte vrienden zijn, want ze kunnen niet over geheimen praten’ of ‘Jochem is altijd alleen op het schoolplein, omdat hij niet eerlijk speelt’)

Een dergelijk lijstje is nooit zaligmakend, omdat zoveel mensen niet in één lijstje of labeltjes te vatten zijn. Ik denk dat een goede samenwerking tussen school en ouders heel belangrijk is. Zeker bij niet-standaard of onderpresterende hoogbegaafde kinderen kunnen de meningen van betrokkenen over een kind erg uiteenlopen. Dit maakt het belangrijk om samen tot één beeld van een kind te komen, dat zich in verschillende situaties steeds anders uit.

Verrijken zonder didactische voorsprong

Ook de begaafde kinderen zonder hoge cito scores of didactische voorsprong hebben behoefte aan verrijking! Verrijkingsstof hoeft namelijk niet altijd gebonden te zijn aan de lesstof die in de klas behandeld wordt. Het gaat dan meer om het ‘aan’ zetten van het denkvermogen van een kind door aan te sluiten bij zijn denkniveau. Ook als een kind geen didactische voorsprong heeft, kan de reguliere lesstof saai zijn. Het sluit dan niet aan bij het denkniveau van een kind.

Door het gebruik van o.a. Tridio, 3D Brick, Smartgames en Somplextra kunnen kinderen visueel-ruimtelijke uitdagingen krijgen. Ook kunnen de kinderen uitdagingen vinden in de complexe onderwerpen waar ze al interesse in hebben. Zo kun je werken met hogere orde denkopdrachten en WebKwesties.

Het kan dan even lastig zijn om de ruimte in het lesprogramma te vinden voor de verrijking, want hoe doe je dat zonder te compacten? Het is nooit de bedoeling dat verrijkingswerk een extra bouwsteen op de stapel van werk is voor een kind. Meestal kan een deel van de herhaling in de instructie en lesstof worden geschrapt. Ook als er geen didactische voorsprong is bij een kind. Zoals zo vaak, is het hier ook belangrijk om goed te overleggen met het kind zelf. Er kan gestart worden met het schrappen van een deel van de herhaling en vanuit evaluatie daarover gekeken worden naar eventuele uitbreiding van de verrijking. Als de motivatie van een kind eenmaal geprikkeld is dan ben je al een stuk verder in het proces om een passend lesprogramma te maken.

Dit vergt het loslaten van een gangbaar begrip van intelligentie, prestaties en begaafdheid. Ik kan me voorstellen dat dat soms lastig is. De zekerheid die je daarmee inlevert kan hopelijk worden vervangen door een zekerheid vanuit échte expertise op het gebied van hoogbegaafdheid. Dat is ook niet te toetsen met een opleiding of diploma.