Leerdoelen en bewustwording bij leerlingen: het belang van duidelijke leerdoelen in het onderwijs

Geplaatst op 7 augustus 2024

Leerdoelen vormen de kern van effectief onderwijs en spelen een cruciale rol in het leerproces. Ze bieden niet alleen richting aan de lessen, maar helpen ook leerlingen om bewust te worden van hun eigen leerproces en prestaties. Dit artikel onderzoekt het belang van duidelijke leerdoelen en hoe deze bijdragen aan een hogere betrokkenheid en effectievere leerresultaten voor leerlingen.

Wat zijn Leerdoelen?

Leerdoelen zijn specifieke, meetbare uitkomsten die aangeven wat leerlingen moeten weten, begrijpen en kunnen doen na een periode van instructie. Ze fungeren als richtlijnen voor zowel docenten als leerlingen en helpen bij het plannen en evalueren van onderwijsactiviteiten.

Kenmerken van Effectieve Leerdoelen

1. Specifiek: Leerdoelen moeten duidelijk en precies zijn, zodat leerlingen precies weten wat er van hen wordt verwacht. Bijvoorbeeld, in plaats van "begrijp de geschiedenis," kan een specifiek doel zijn: "noem de belangrijkste oorzaken van de Tweede Wereldoorlog."

2. Meetbaar: Leerdoelen moeten op een manier geformuleerd zijn dat de voortgang kan worden gemeten. Dit betekent dat er duidelijke criteria moeten zijn waarop de prestaties worden beoordeeld.

3. Realistisch: De doelen moeten haalbaar zijn binnen de gegeven tijd en met de beschikbare middelen. Ze moeten afgestemd zijn op het niveau en de capaciteiten van de leerlingen.

4. Tijdgebonden: Leerdoelen moeten binnen een bepaalde tijdspanne worden bereikt. Dit helpt om de voortgang te monitoren en houdt leerlingen gefocust op hun leerdoelen.

Het Belang van Duidelijke Leerdoelen

Duidelijke leerdoelen zijn essentieel voor het succes van leerlingen in het onderwijs. Ze bieden structuur en richting en helpen leerlingen om hun voortgang te volgen en hun inspanningen te richten. Hieronder worden de belangrijkste voordelen van duidelijke leerdoelen besproken:

Verhoogde Betrokkenheid en Motivatie

1. Duidelijke Verwachtingen: Wanneer leerlingen weten wat er van hen wordt verwacht, voelen ze zich meer betrokken bij het leerproces. Ze begrijpen waarom ze bepaalde taken uitvoeren en wat ze moeten bereiken, wat hun motivatie vergroot.

2. Doelgericht Werken: Leerdoelen helpen leerlingen om hun inspanningen te richten op specifieke resultaten. Dit bevordert een gevoel van doelgerichtheid en helpt hen om hun tijd en energie effectiever te besteden.

Verbeterde Leerresultaten

1. Gerichte Instructie: Leerdoelen stellen docenten in staat om hun instructie te richten op de belangrijkste leeruitkomsten. Dit helpt om onderwijsactiviteiten en materialen te kiezen die direct bijdragen aan het behalen van de doelen.

2. Continue Evaluatie: Door regelmatig te evalueren of de leerdoelen worden bereikt, kunnen docenten tijdig aanpassingen maken in hun lesmethoden en leerlingen beter ondersteunen.

Zelfregulatie en Zelfbewustzijn

1. Zelfreflectie: Wanneer leerlingen weten wat ze moeten bereiken, kunnen ze hun voortgang beter volgen en reflecteren op hun leerproces. Dit bevordert zelfregulatie en helpt hen om zelfstandiger te leren.

2. Verhoogde Verantwoordelijkheid: Duidelijke leerdoelen helpen leerlingen om verantwoordelijkheid te nemen voor hun eigen leerproces. Ze begrijpen wat ze moeten doen om succesvol te zijn en kunnen hun eigen voortgang monitoren.

Strategieën voor het Formuleren van Duidelijke Leerdoelen

Om de voordelen van leerdoelen volledig te benutten, moeten docenten effectieve strategieën gebruiken bij het formuleren van deze doelen. Hieronder worden enkele best practices besproken:

1. Betrek Leerlingen bij het Formuleren van Leerdoelen

Leerlingen kunnen worden betrokken bij het formuleren van leerdoelen door hen te vragen om input te geven over wat ze willen leren en bereiken. Dit vergroot hun betrokkenheid en motivatie, en helpt hen om een gevoel van eigenaarschap over hun leerdoelen te ontwikkelen.

2. Gebruik SMART-criteria

Formuleer leerdoelen volgens de SMART-criteria (Specifiek, Meetbaar, Acceptabel, Realistisch, Tijdgebonden). Dit zorgt ervoor dat de doelen duidelijk en haalbaar zijn en helpt bij het effectief plannen en evalueren van het leerproces.

3. Maak Leerdoelen Visueel en Toegankelijk

Zorg ervoor dat leerdoelen visueel en toegankelijk zijn voor leerlingen. Dit kan door ze op het bord te schrijven, in hand-outs op te nemen of digitaal beschikbaar te stellen. Visuele hulpmiddelen helpen leerlingen om de doelen constant in gedachten te houden en hun voortgang te volgen.

4. Koppel Leerdoelen aan Relevante Activiteiten

Zorg ervoor dat de activiteiten en opdrachten die aan leerlingen worden gegeven direct gekoppeld zijn aan de leerdoelen. Dit helpt om de relevantie van de lesstof te verduidelijken en versterkt de focus op de gewenste leerresultaten.

Implementatie van Leerdoelen in de Lespraktijk

Effectieve implementatie van leerdoelen vereist aandacht voor hoe ze worden gepresenteerd en geïntegreerd in de lespraktijk. Hier zijn enkele benaderingen om leerdoelen succesvol in te zetten:

1. Begin de Les met Leerdoelen

Start elke les door de leerdoelen duidelijk te communiceren aan de leerlingen. Dit helpt hen om te begrijpen wat ze moeten bereiken en waarom het belangrijk is. Het biedt ook een kader voor de les en maakt de verwachtingen transparant.

2. Gebruik Formatieve Evaluaties

Voer regelmatig formatieve evaluaties uit om de voortgang van leerlingen te monitoren ten opzichte van de leerdoelen. Dit kan door middel van korte quizzen, observaties of feedbacksessies. Gebruik de gegevens uit deze evaluaties om je instructie aan te passen en leerlingen te ondersteunen bij het bereiken van de doelen.

3. Moedig Zelfreflectie aan

Stimuleer leerlingen om zelfreflectie toe te passen door hen te vragen om na te denken over hun voortgang en hoe goed ze voldoen aan de leerdoelen. Dit kan worden gedaan door middel van reflectieopdrachten, gesprekken of het bijhouden van een leerlogboek.

4. Geef Constructieve Feedback

Bied regelmatig constructieve feedback aan leerlingen over hun voortgang ten opzichte van de leerdoelen. De feedback moet specifiek en gericht zijn op hoe ze hun prestaties kunnen verbeteren en hun doelen kunnen bereiken.

Voorbeelden van Succesvolle Implementatie

Hier zijn enkele voorbeelden van hoe leerdoelen effectief kunnen worden ingezet in de klas:

1. Projectmatig Leren: Gebruik leerdoelen om projectmatige taken te structureren. Stel duidelijke doelen voor elk project en zorg ervoor dat de leerlingen begrijpen wat ze moeten doen om succesvol te zijn. Dit helpt bij het richten van hun inspanningen en het meten van hun voortgang.

2. Doelgerichte Discussies: Begin een les met een discussie over de leerdoelen en hoe deze aansluiten bij de interesses en behoeften van de leerlingen. Dit bevordert betrokkenheid en helpt leerlingen om de relevantie van de lesstof te begrijpen.

3. Peer Assessment: Laat leerlingen elkaar beoordelen op basis van de leerdoelen. Dit helpt hen om een beter begrip te krijgen van de verwachtingen en bevordert een cultuur van feedback en samenwerking.

Uitdagingen en Oplossingen

Hoewel het formuleren en implementeren van leerdoelen veel voordelen biedt, kunnen er ook uitdagingen zijn. Het is belangrijk om deze uitdagingen te herkennen en passende oplossingen te vinden.

Uitdagingen

1. Onduidelijke Leerdoelen: Leerdoelen kunnen soms te vaag of te algemeen zijn, wat het moeilijk maakt voor leerlingen om te begrijpen wat er van hen wordt verwacht.

2. Verlies van Focus: Leerlingen kunnen moeite hebben om gefocust te blijven op leerdoelen als deze niet regelmatig worden besproken of geïntegreerd in de lesactiviteiten.

3. Weerstand tegen Zelfreflectie: Sommige leerlingen kunnen weerstand bieden tegen zelfreflectie en het monitoren van hun eigen voortgang.

Oplossingen

1. Verduidelijking en Specificiteit: Zorg ervoor dat leerdoelen specifiek en duidelijk zijn geformuleerd. Bespreek de doelen regelmatig en geef voorbeelden van hoe ze kunnen worden bereikt.

2. Integratie in Activiteiten: Zorg ervoor dat leerdoelen regelmatig terugkomen in de lesactiviteiten en opdrachten. Dit helpt om de focus te behouden en de relevantie te benadrukken.

3. Ondersteun Zelfreflectie: Bied begeleiding en ondersteuning bij zelfreflectie. Geef leerlingen handvatten en tools om hun voortgang te evalueren en doelen te herzien.

Conclusie

Duidelijke en goed geformuleerde leerdoelen zijn essentieel voor een effectief leerproces. Ze bieden structuur, richting en motivatie voor leerlingen, helpen bij het verbeteren van leerresultaten en bevorderen zelfregulatie en zelfbewustzijn. Door leerdoelen zorgvuldig te formuleren, effectief te implementeren en regelmatig te evalueren, kunnen onderwijsprofessionals een positieve en productieve leeromgeving creëren die gericht is op het behalen van succes en groei.

Geraadpleegde bronnen

• Althoff, S.E., Linde, K.J., Mason, J.D., Nagel, N.M., & O’Reilly, K.A. (2007). Learning objectives: Posting & communicating daily learning objectives to increase student achievement and motivation. Chicago: Saint Xavier University & Pearson Achievement Solutions, Inc.
• Assor, A., Kaplan, H. & Roth, G. (2002). Choice is good, but relevance is excellent: Autonomy enhancing and suppressing teacher behaviours predicting students’ engagement in schoolwork. British Journal of Educational Psychology, 72, 261-278.
• Bandura, A. (1982). Self-efficacy mechanism in human agency. American Psychologist, 37(2), 122–147.
• Biggs, J.B., & Tang, C. (2011). Teaching for quality learning at university: What the student does (3rd ed.). New York: McGraw-Hill Education (UK).
• Black, P & Wiliam, D. (2009). Developing the theory of formative assessment. Educational Assessment, Evaluation and Accountability, 21(1), 5-31.
• Bloom, B. S. (1956). Taxonomies of educational objectives. Handbook 1. Cognitive Domain. New York: McKay.
• Brookhart, S.M. (2008). How to give effective feedback to your students. Virginia: Association for Supervision and Curriculum Development.
• Clarke, S. (2017). Leren zichtbaar maken met formatieve assessments. Rotterdam: Uitgeverij Bazalt.
• Hattie, J. (2009). Visible learning: A synthesis of meta-analyses relating to achievement. New York: Routledge.
• Hattie, J., & Timperley, H. (2007). The power of feedback. Review of Educational Research, 77(1), 81-112.
• Inspectie van het Onderwijs (2010). Themaonderzoek opbrengstgericht werken bij rekenen en wiskunde in het basisonderwijs. Utrecht: Inspectie van het Onderwijs.
• Inspectie van het Onderwijs (2020). Goede uitleg. Utrecht: Inspectie van het Onderwijs.
• Kibler, R., Cegala, D. J., Barker, L., & Miles, D. T. (1974). Objectives for instruction and evaluation. Boston, Massachusetts: Allyn and Bacon.
• Kirschner, P.A., Claessens, L., Raaijmakers, S. (2018). Op de schouders van reuzen: Inspirerende inzichten uit de cognitieve psychologie voor leerkrachten. Meppel: Drukkerij Ten Brink Uitgevers.
• Marzano, R.J. (2009). Designing & Teaching Learning Goals & Objectives. Bloomington: MRL, Solution Tree.
• Maehr, M. L., & Zusho, A. (2009). Achievement goal theory: The past, present and future. In: K. Wentzel, A. & Wigfield (Eds.). Handbook of motivation at school. New York: Routledge.
• McCrudden, M.T., Magliano, J.P., & Schraw, G. Exploring how relevance instructions affect personal reading intentions, reading goals and text processing: A mixed methods study. Contemporary Educational Psychology, 25, 229-214.
• Nicol, D., & MacFarlane-Dick, D. (2006). Formative assessment and self-regulated learning: A model and seven principles of good feedback practice. Studies in Higher Education, 31(2), 199–218.
• Pintrich, P. R. (2000). An achievement goal theory perspective on issues in motivation terminology, theory, and research. Contemporary Educational Psychology, 25(1), 92-104.
• Rothkopf, E. Z. (1966). Learning from written instructive materials: An exploration of the control of inspection behavior by test-like events. American Educational Research Journal, 3, 241-249.
• Sadler, D. R. (1989). Formative assessment and the design of instructional systems. Instructional Science, 18(2), 119–144.
• Schmeier, M. (2020). Expliciete directe instructie 2.0: Tips en technieken voor een goede les. 13e druk. Huizen: Uitgeverij Pica.
• SLO (2018). Formatief evalueren: het belang van de dialoog over leerdoelen en succescriteria. Enschede: SLO.
• Sluijsmans, D. (2020). Toetsing als kans voor leren: Een thematisch overzicht naar het waarom, wat, wanneer en hoe van formatief evalueren. Den Haag: NRO.
• Surma, T., Vanhoyweghen, K., Sluijsmans, D., Camp, G., Muijs, D., Kirschner, P. (2019). Wijze lessen: 12 bouwstenen voor effectieve didactiek. Meppel: Ten Brink Uitgevers.
• Sweller, J. (1988). Cognitive load during problem solving: Effects on learning. Cognitive Science, 12, 257-285.
• Wiliam, D., & Leahy, S. (2018). Formatieve assessment integreren in de praktijk. Rotterdam: Uitgeverij Bazalt.
• Wylie, E. C., & Lyon, C. J. (2015). The fidelity of formative assessment implementation: Issues of breadth and quality. Assessment in Education: Principles, Policy & Practice, 22(1), 140-160.
• Zimmerman, B. J. (2000). Attaining self-regulation: A social cognitive perspective. In M. Boekaerts, P. R. Pintrich, & M. Zeidner (Eds.), Handbook of self-regulation (p. 13–39). Academic Press.