Essentiële competenties voor docenten bij het begeleiden van vmbo- en mbo-leerlingen

Geplaatst op 21 augustus 2024

In het VMBO (Voorbereidend Middelbaar Beroepsonderwijs) en MBO (Middelbaar Beroepsonderwijs) spelen docenten een cruciale rol bij de begeleiding van leerlingen die zich voorbereiden op de arbeidsmarkt of verdere studie. Deze onderwijsvormen stellen specifieke eisen aan docenten vanwege de diversiteit in leerstijlen, achtergronden en toekomstperspectieven van de leerlingen. Daarom is het van groot belang dat docenten beschikken over een breed scala aan competenties om deze jongeren effectief te begeleiden. In dit artikel bespreken we de belangrijkste competenties die docenten in het VMBO en MBO nodig hebben.

1. Pedagogische Competentie

Pedagogische competentie is essentieel voor elke docent, maar in het VMBO en MBO is dit nog belangrijker door de uiteenlopende achtergronden van leerlingen. Pedagogisch competent zijn betekent dat de docent in staat is om een veilige, ondersteunende en motiverende leeromgeving te creëren. Dit omvat het begrijpen van de individuele behoeften van leerlingen, hen stimuleren tot actief leren en hen helpen bij het ontwikkelen van zelfvertrouwen en een positieve leerhouding.

Een docent moet bijvoorbeeld sensitief kunnen reageren op de persoonlijke omstandigheden van een leerling, zoals problemen thuis of sociaal-emotionele uitdagingen, en deze kennis gebruiken om de leerling beter te ondersteunen. Verder moeten docenten in staat zijn om gedragsproblemen effectief te beheren, zodat het leerproces voor alle leerlingen optimaal kan verlopen.

2. Vakdidactische Competentie

Vakdidactische competentie verwijst naar het vermogen van een docent om de inhoud van het vak effectief over te brengen. In het VMBO en MBO is deze competentie bijzonder belangrijk omdat de leerstof vaak nauw verbonden is met de praktijk en de toekomstige beroepsuitoefening van de leerlingen. Een goede vakdidacticus kan complexe concepten op een begrijpelijke manier uitleggen, lessen afstemmen op verschillende niveaus en praktijkvoorbeelden gebruiken om de lesstof te verlevendigen.

Daarnaast vereist het VMBO en MBO een didactische aanpak die aansluit bij de beroepsgerichte vakken. Dit houdt in dat docenten niet alleen theoretische kennis moeten overbrengen, maar deze ook moeten koppelen aan praktische vaardigheden. Het vermogen om lessen interactief te maken en te werken met activerende didactische werkvormen, zoals projectmatig werken en samenwerkend leren, is hierbij essentieel.

3. Interpersoonlijke Competentie

De relatie tussen docent en leerling is een van de belangrijkste factoren die het leerproces beïnvloeden. Interpersoonlijke competentie omvat het vermogen om een goede band op te bouwen met leerlingen, hen te motiveren en te inspireren. Dit is vooral belangrijk in het VMBO en MBO, waar leerlingen vaak extra begeleiding en motivatie nodig hebben om hun leerdoelen te bereiken.

Docenten moeten in staat zijn om vertrouwen en respect op te bouwen, een open communicatie te bevorderen en empathie te tonen. In de praktijk betekent dit dat een docent niet alleen kennisoverdrager is, maar ook een mentor en coach die leerlingen begeleidt bij hun persoonlijke en academische ontwikkeling. Het vermogen om met diversiteit om te gaan en een inclusieve leeromgeving te creëren, waarin elke leerling zich gezien en gewaardeerd voelt, is hierbij van groot belang.

4. Organisatorische Competentie

Organisatorische competentie is een vaak onderschatte maar cruciale vaardigheid voor docenten in het VMBO en MBO. Dit omvat het vermogen om effectief om te gaan met de administratieve en logistieke aspecten van het onderwijs, zoals het plannen van lessen, het bijhouden van voortgang en het organiseren van praktijkopdrachten of stages.

In het VMBO en MBO hebben docenten vaak te maken met complexe roosters, uiteenlopende niveaus binnen een klas en de coördinatie van praktijk- en theorielessen. Een goed georganiseerde docent kan deze uitdagingen het hoofd bieden door duidelijke structuren en procedures te hanteren, waardoor leerlingen een consistent en betrouwbaar leertraject ervaren.

5. Professionele en Reflectieve Competentie

In het VMBO en MBO is het belangrijk dat docenten blijven groeien in hun vak. Professionele en reflectieve competentie verwijst naar het vermogen van de docent om kritisch naar zijn of haar eigen handelen te kijken en zich continu te blijven ontwikkelen. Dit omvat het reflecteren op lespraktijken, het op de hoogte blijven van ontwikkelingen binnen het vakgebied en het regelmatig bijscholen.

Docenten moeten openstaan voor feedback en bereid zijn om hun onderwijspraktijk aan te passen op basis van nieuwe inzichten of veranderende behoeften van leerlingen. Dit kan door middel van professionele leergemeenschappen, intervisie of het volgen van cursussen en trainingen. Een lerende houding helpt docenten niet alleen om zichzelf te verbeteren, maar ook om een voorbeeld te zijn voor hun leerlingen, die zij aanmoedigen tot een leven lang leren.

6. Competentie in Samenwerken met de Beroepspraktijk

Een unieke uitdaging in het VMBO en MBO is de nauwe samenwerking met de beroepspraktijk. Docenten moeten in staat zijn om goede relaties te onderhouden met bedrijven en instellingen waar leerlingen stage lopen of praktijkervaring opdoen. Dit vereist niet alleen communicatieve vaardigheden, maar ook een goed begrip van de behoeften van de arbeidsmarkt en de verwachtingen van werkgevers.

Docenten dienen bruggen te bouwen tussen school en praktijk, zodat leerlingen optimaal voorbereid worden op hun toekomstige beroep. Dit betekent dat docenten regelmatig contact moeten onderhouden met praktijkopleiders, stagebegeleiders en andere externe partners om ervoor te zorgen dat het onderwijs aansluit bij de ontwikkelingen in de beroepspraktijk.

Conclusie

Het begeleiden van VMBO- en MBO-leerlingen vereist van docenten een breed scala aan competenties. Naast de traditionele onderwijstaken moeten zij in staat zijn om pedagogisch en didactisch effectief te handelen, sterke relaties op te bouwen met hun leerlingen, organisatorisch vaardig te zijn en voortdurend te werken aan hun eigen professionele ontwikkeling. Bovendien is de verbinding met de beroepspraktijk van groot belang om leerlingen voor te bereiden op hun toekomstige carrière. Door deze competenties te ontwikkelen en te verfijnen, kunnen docenten een betekenisvolle bijdrage leveren aan het succes van hun leerlingen en het onderwijs als geheel.

Geraadpleegde bronnen

• Aalsma, E., & van Alten, J. (2016). De rol van de begeleiders op het snijvlak van school- en beroepspraktijk. In A. Bakker, I. Zitter, S. Beausaert, & E. de Bruijn (Eds.), Tussen opleiding en beroepspraktijk: het potentieel van boundary crossing (pp. 124–138). Assen: Koninklijke Van Gorcum.
• Aalsma, E., van den Berg, J., & de Bruijn, E. (2013). Verbindend perspectief op opleiden naar vakmanschap. Den Bosch.
• Bouw, E., Zitter, I., & de Bruijn, E. (2019). Characteristics of learning environments at the boundary between school and work – A literature review. Educational Research Review, 26, 1–15.
• de Bruijn. (2006). Adaptief beroepsonderwijs: Leren en opleiden in transitie [Oratie], Utrecht: Universiteit Utrecht.
• de Bruijn, E. (2013). Docent zijn in het middelbaar beroepsonderwijs. Tijdschrift Voor Hoger Onderwijs En Management, 20(2), 53–58.
• de Bruijn, E., & Leeman, Y. (2011). Authentic and self-directed learning in vocational education: Challenges to vocational educators. Teaching and Teacher Education, 27(4), 694–702.
• de Bruijn, E., Leeman, Y., & Overmaat, M. (2006). Authentiek en zelfgestuurd leren in het mbo. Pedagogiek, 26(1), 45–63.
• de Bruijn, E., Overmaat, M., Glaudé, M., Heemskerk, I., Leeman, Y., Roeleveld, J., & van de Venne, L. (2005). Krachtige leeromgevingen in het mbo. Pedagogische Studiën, 82, 77–95.
• Glaudé, M., van den Berg, J., Verbeek, F., & de Bruijn, E. (2011). Pedagogisch-didactisch handelen van docenten in het middelbaar beroepsonderwijs: literatuurstudie. Den Bosch: ECBO.
• Gulikers, J. T. M., & Oonk, C. (2016). Boundary crossing in regioleren: actief ondersteunen van student-stakeholder samenwerking. In A. Bakker, I. Zitter, S. Beausaert, & E. de Bruijn (Eds.), Tussen opleiding en beroepspraktijk : het potentieel van boundary crossing (pp. 226–246). Assen: Koninklijke Van Gorcum.
• Harms, T., Hoeve, A., & den Boer, P. (2017). Pedagogic Strategies for Improving Students’ Engagement and Development. In E. de Bruijn, S. Billett, & J. Onstenk (Eds.), Enhancing Teaching and Learning in the Dutch Vocational Education System: Reforms Enacted (pp. 195–218).
• Jossberger, H., Brand-Gruwel, S., van de Wiel, M. W. J., & Boshuizen, H. P. A. (2015). Teachers’ Perceptions of Teaching in Workplace Simulations in Vocational Education. Vocations and Learning, 8(3), 287–318.
• Nieuwenhuis, L., Hoeve, A., Nijman, D.-J., & van Vlokhoven, H. (2017). Pedagogisch-didactische vormgeving van werkplekleren in het initieel beroepsonderwijs: een internationale reviewstudie. Nijmegen: HAN.
• Oonk, C., Gulikers, J. T. M., den Brok, P. J., Wesselink, R., Beers, P.-J., & Mulder, M. (2020). Teachers as brokers: adding a university-society perspective to higher education teacher competence profiles. Higher Education.
• Ridder, M., Zitter, I., & de Bruijn, E. (2017). Anders kijken naar onderwijs en docenten: wat kunnen we leren van het mbo? Tijdschrift Voor Lerarenopleiders, 40(4), 355–367.
• Sappa V., Aprea C. (2014) Conceptions of Connectivity: How Swiss Teachers, Trainers and Apprentices Perceive Vocational Learning and Teaching Across Different Learning Sites, Vocations and learning, 7(3), 263-287.
• Smulders, H., Hoeve, A., & van der Meer, M. (2013). Krachten bundelen voor vakmanschap: over co-makership tussen onderwijs en bedrijfsleven. Den Bosch: ECBO.
• Tynjälä, P. (2008). Perspectives into learning at the workplace. Educational Research Review, 3(2), 130–154.
• van Bussel, M., Brouwer, P., Ridder, M., & Zitter, I. (2018). Mbo-docenten toekomstgericht opleiden door samen te werken en te leren. Tijdschrift Voor Lerarenopleiders, 39(4), 29–38.