Het Alternatief

>> Het Alternatief direct bestellen.

Weg met de afrekencultuur in het onderwijs!

Het Alternatief van René Kneyber en Jelmer Evers is een bundel artikelen en interviews rond thema’s als onderwijsopbrengsten, onderwijsdoelen en leerkrachtgedrag. De aanleiding voor deze bundel is de huidige afrekencultuur in het onderwijs en de focus op meetbare opbrengsten. De stelling die het Alternatief poneert, is tweeledig: Weg met de afrekencultuur in het onderwijs en meer ruimte voor leraren in de vorm van collectieve autonomie.

Samenvattende bespreking en recensie

In dit artikel wordt een aantal onderdelen van Het Alternatief samenvattend weergegeven.

Dit artikel geeft een globaal overzicht van de bundel en bevat tevens een samenvatting van het eerste hoofdstuk. Daarnaast worden een aantal belangwekkende hoofdstukken genoemd met bij elk hoofdstuk een paar citaten. Het artikel sluit af met een recensie van het boek.

Het Alternatief bestaat uit 5 delen:
Deel 1: De cultuur van het afrekenen
Deel 2: De leraar en zijn leerlingen
Deel 3: De school en de schoolleider
Deel 4: Beroepstrots en dialoog
Deel 5: Het alternatief

Marktfilosofie en Onderwijsutopie: leraren tussen ‘leefwereld’ en ‘systeem’. - Alderik Visser

Bedrijfseconomische aanpak
Met een combinatie van bestuurlijke vrijheid, financiële prikkels en publieke verantwoording hoopt men scholen ertoe te bewegen zich om te vormen tot efficiënte en liefst ook concurrerende dienstverleners.
Bedrijfseconomische aannames over toenemende kwaliteit en efficiency blijken echter in het onderwijs niet ‘zomaar’ geldig. In het onderwijs spelen namelijk hele andere processen en waarden een rol dan op de aandelenbeurs.
Het marktmechanisme en het utilistische denken wat hiermee hand in hand gaat, is strijdig met belangrijke overtuigingen en waarden omtrent onderwijs en vorming.

Invloed ingeleverd
De laatste veertig jaar hebben docenten aan invloed ingeboet ten gunste van schoolbestuurders. Leerkrachten zijn daarmee, veel meer dan voorheen, uitvoerders geworden van beleid dat door anderen is bedacht.

Onbereikbare idealen
Veel hardnekkige klachten over leraren komen er op neer dat zij niet in staat blijken ten minste drie onbereikbare idealen te verwezenlijken. Het gaat om maakbaarheid, meetbaarheid en transparantie.

Maakbaarheid
Er is sprake van een diepgewortelde pedagogisch reflex die veronderstelt dat elk sociaal probleem door het onderwijs opgelost kan worden. Dit zadelt het onderwijs op met een onmogelijke opgave waaraan leerkrachten een gevoel van falen overhouden.

Meetbaarheid
Opgroeien is iets anders dan groeien en het aantal mogelijke relevante variabelen is daarbij te groot om in kaart te brengen, laat staan te controleren. Het onderwijsproces en de toegevoegde waarde van onderwijs laat zich moeilijk meetbaar maken. Elke poging daartoe leidt tot frustraties over de kwaliteit van het meten.

Transparantie
Transparantie verwijst naar rationalisering van arbeidsprocessen en werkt regulerend en democratiserend. De schaduwzijde is echter dat het bureaucratie en bedilzucht in de hand werkt. Vooral in het basisonderwijs is een administratiedrift ontstoken die leerkrachten niet alleen vervreemdt van hun werk, maar ook ten koste gaat van het lesgeven zelf.

Effectieve school
Effectief en efficiënt wordt een school niet door zicht naar buiten te richten op prestaties en producten, maar juist door zich naar binnen te keren. Door de vraag “wat moeten onze leerlingen bereiken?” om te formuleren in “wat kunnen en willen wij met onze leerlingen bereiken?” Het gaat daarbij om het gericht creëren van gemeenschappelijke doelen en waarden, om zingeving.

Zin en onzin van testen, vergelijken en afrekenen -Dick van der Wateren

In dit artikel wordt aangetoond dat de methodiek waarvoor de beleidsmakers kiezen, grote schade aanricht in het onderwijs. Het gevaar is dat de nadruk op meetbare prestaties leidt tot verschraling van het onderwijs.
De vraag wat we moeten toetsen, kunnen we pas beantwoorden als we ons hebben afgevraagd wat het doel van onderwijs is.

De meetcultuur is vooral geïnteresseerd in kortetermijnopbrengsten – het is een cultuur waarin het ontbreekt aan pedagogisch geduld en vertrouwen. - Interview met Gert Biesta

We moeten spreken over goed onderwijs en niet over excellent onderwijs. Het probleem met het idee van excellent onderwijs is, dat het ons al snel op het pad van competitie en concurrentie zet, vanuit de gedachte dat nu eenmaal niet iedereen excellent kan zijn. Daarnaast moeten we spreken over goed onderwijs en niet over goed leren. De taal van het leren is namelijk niet voldoende in staat om aan te geven waar het in het onderwijs om gaat.

Over de verantwoordelijkheid van leraren - Hester IJsseling

Elk oordeel dat ik vel en elke beslissing die ik neem staat in het licht van één richtinggevende gedachte, die centraal staat in mijn levensbeschouwing en in mijn beroepsopvatting als leraar.
Koester de blijmoedige nieuwsgierigheid en het aangeboren zelfvertrouwen waarmee kinderen de wereld tegemoet treden. Laat ze zien dat er altijd nog iets te ontdekken valt.
Zolang scholen niet in staat zijn in eigen huis het gesprek over goed onderwijs te voeren, kan de overheid de ruimte opeisen die we daarmee openlaten.

De expert-leraar - René Kneyber en Jelmer Evers.

De kwaliteit van een onderwijssysteem is afhankelijk van het systeem en de steun en de verantwoordingsplicht die zijn omgeving biedt.
De onderscheidende factor van een expert-leraar is niet vakkennis, maar met name onderwijspedagogische kennis: hoe de kennis van de leraar wordt toegepast in onderwijssituaties.
Expert-leraren hebben cognitieve capaciteiten over om lessen te analyseren op het moment dat de les gegeven wordt.
Routines geven een leraar cognitieve capaciteit over heeft om de les te analyseren en naar een hoger plan te brengen.

Existentieel eigenaarschap: de pedagogische en vakinhoudelijke professionaliteit van de leraar. Een alternatief voor de instrumentele benadering van het onderwijs - Bill W. J. M. Banning

De leraar is niet louter een uitvoerder van door anderen bedachte leerinhouden en didactieken. Het is iemand met een persoonlijke betrokkenheid op het pedagogische en vakinhoudelijke gebied van het onderwijs.
Illusies van planbaarheid en beheersbaarheid leiden tot rigiditeit en een versmald utilistisch onderwijsbeleid. Onderwijs is echter bij uitstek onvervreemdbaar menswaardig. Professionaliteit betekent juist het zich bekennen tot een intern ethos ten dienste van de gemeenschap. Leren is bij uitstek een relationeel en dus persoonsgebonden gebeuren dat hoge eisen stelt aan de leraar als persoon.

Werkdruk in het primair onderwijs: gevangen in de normjaartaak - Lotte Hidding

De normjaartaak is bedoeld om de werkdruk te verminderen, maar de werkdruk wordt juist verergert. De normjaartaak beperkt namelijk de ruimte van leraren en is daarmee een strop voor de professional.
Het is belangrijk dat de leraren meer ruimte krijgen. Zorg voor een reëlere tijdsinschatting voor de lesgebonden uren. Daarnaast is het belangrijk om de balans tussen lesgevende taken en niet-lesgebonden uren te herstellen. Er ontstaat dan meer ruimte voor collegiale intervisievormen zoals peer review. Meer facilitaire ondersteuning op scholen zou hier ook aan kunnen bijdragen.

Over idealen en deugden in het onderwijs: beroepstrots met Droste-effect.- Doret de Ruyter en Jos Kole

Als je het gevoel hebt niet meer trots te kunnen zijn op je werk als leerkracht of docent, waar haal je dan de motivatie en inspiratie vandaan om niet bij de pakken neer te zitten? Dit artikel stelt voor om de bron van beroepstrots te zoeken in de ambitie om het beste uit leerlingen, studenten en jezelf te halen.

Naar een gezamenlijke bril voor wetenschappers en praktijkmensen. - Jaap Walhout, Saskia Bran-Gruwel, Paul Kirschner.

Een wetenschapsfilosofische benadering voor het overbruggen van de kloof tussen onderwijswetenschap en onderwijspraktijk.

Iedereen wil goed onderwijs. Maar wat is kwalitatief hoogwaardig onderwijs? Daar kom je achter door gedegen onderzoek. Onderwijs en onderzoek hebben echter een haat-liefde-verhouding met elkaar. Maar een hechte en wederzijdse relatie tussen onderwijsonderzoek en onderwijspraktijk is in het belang van beide.

Het goede leren: Over normatieve professionalisering van leraren - Hartger Wassink en Cok Bakker

Het goede leren kan opgevat worden als ‘effectief leren’ en als ‘het goede om te leren’. In dit artikel wordt ingestoken op dit tweede aspect: wat willen we leerlingen ‘meegeven’? Het gaat dus om ‘normatief professionaliseren’, ofwel professionaliseren in relatie tot ‘het goede’.

Beroepstrots zonder vooroordelen - Andy Hargreaves, Michael Fullan en Dennis Shirley

Trots zijn op je werk is de kern van vakmanschap, het is de beloning voor vaardigheid en toewijding. De transcendente kwaliteit van goed werk als een bron van trots wordt helemaal duidelijk als het om werk gaat dat draait om mensen: een bijdrage leveren aan het leven en de ontwikkeling van anderen. Trots wordt goed door dienstbaarheid.

Het Alternatief voor scholen: Flip the System - René Kneyber, Jelmer Evers, Kim Farris-Berg, Edward Dirkswager

Het huidige onderwijs stelt regels, protocollen en cijfers centraal. Het alternatief is het centraal stellen van de kennis, wijsheid en intuïtie van de leraar. Het is belangrijk dat leerkrachten meer zeggenschap krijgen over hun werk. Dit resulteert in collectieve autonomie en biedt volop kansen voor onderwijzers en beleidsmakers. Deze collectieve autonomie geeft docenten de ruimte die ze zo nodig hebben en het leidt tot kwaliteitsimpulsen op tal van terreinen.

Het is daarbij wel belangrijk dat er sprake is van gedeelde doelen die leiden tot een lerende cultuur onder leraren. Het centrale uitgangspunt moet zijn dat alle leerlingen bereikt worden. Deze gedeelde doelen hebben een sterk effect op de vorm en inhoud van het leiderschap.
Het gaat er feitelijk om dat het zwaartepunt van de autonomie onderin het werkveld komt te liggen.

Het Alternatief voor beleidsmakers: een cultuur van risico’s nemen in een sfeer van vertrouwen - René Kneyber en Jelmer Evers

Goed onderwijs vraagt riscico’s, maar beleidsmakers willen dat risico niet aanvaarden. De gangbare logica van beleidsmakers vraagt juist om zoveel mogelijk risicobeheersing.

Er dient ruimte te komen voor collegiale reflectie en uitwisseling, waardoor de professionaliteit en innovatiedrang van leerkrachten gestimuleerd wordt. Daarnaast is het belangrijk dat er meer collectieve autonomie komt. Het loslaten van beperkende factoren zoals de urennorm zijn hierin belangrijk.

Recensie

Je zou kunnen zeggen dat de delen 1 tot en met 4 inzicht geven in de huidige problematiek en dat deel 5 een alternatief schetst. Op die manier zou het alternatief wat smal zijn, want deel 5 is een vrij beknopt deel. Het is echter zo dat in elk deel van het boek alternatieven worden aangereikt voor de geconstateerde problemen. Hiermee wordt het hele boek dus feitelijk een rijke beschrijving van alternatieven. Daarmee is het een uiterst waardevolle bijdrage aan de discussie over de opbrengsten en verantwoordelijkheden in het onderwijs.

Haarscherp leggen de diverse auteurs bloot waar het in de huidige onderwijscultuur aan schort. Ze geven ieder ook oplossingsrichtingen aan om uit de neerwaartse spiraal te geraken. Het Alternatief is een doorwrocht en zeer lezenswaardig boek voor alle betrokkenen in het onderwijs!

Bestellen

N.a.v. Kneyber, Rene en Evers, Jelmer - red. (2015). Het alternatief. Weg met de afrekencultuur in het onderwijs. Uitgeverij Boom. 250 blz. ISBN 9789461059642. € 25,00.

Bestellen

Het boek Het Alternatief is te bestellen via: